1 listopad

Istniejemy dopóki ktoś o Nas pamięta.

Tak jest z Nami i Naszymi kochającymi i wiernymi Przyjaciółmi, którzy odeszli drogą przez Tęczowy Most.

Afryka - kolebka człowieka i nie tylko część I

Afryka zwana " Czarnym Lądem " jest drugim co do wielkości kontynentem. Uznawana  jest za kolebkę ludzkości, gdyż tutaj znaleziono najstarsze ślady człowiekowatych ( Hominidae ). 

Kontynent jest położony po obu stronach równika. Ma raczej wyraźnie wyżynny charakter o średniej wysokości 660 m n.p.m.. 75 % powierzchni lądu leży na wysokości od 300 do 2000 m n.p.m.. Najwyższym punktem jest wulkan  Kibo w masywie Kilimandżaro ( 5895 m n.p.m. ), a najniższym jest punkt w depresji jeziora Assal ( 150 m p.p.m. ).

po lewej: Ruwenzori, po prawej Kilimandżaro

Do Afryki należy wyspa Madagaskar z jej reliktową fauną - głównie naczelne - lemury.

Charakterystyczną cechą ukształtowania powierzchni jest występowanie rozległych kotlin i niecek rozdzielonych wyżynnymi wzniesieniami ( Kotlina Górnego Nigru, Kotlina Czadu, Kotlina Konga ). Tutaj znajdziemy najstarszą   pustynię na Ziemi - Namib oraz jedną z najmłodszych - Sahara.

po lewej: pustynia Namib, po prawej: Sahara

Wielkie afrykańskie rzeki to : Nil - najdłuższa rzeka na Ziemi, Niger, Kongo, Limpopo, Zambezi, Oranje, Senegal. Większość z nich jest nie żeglowna ze względu na dużą ilość wodospadów i katarakt. Najbardziej znane to Wodospad Wiktorii na Zambezi czy katarakty na Nilu.
Wielkie jeziora afrykańskie występują głównie we wschodniej części kontynentu. Najbardziej znane to Wiktorii, Tanganika, Niasa ( Malawi ), Turkana, Alberta, Tana oraz Czad w środkowej części kontynentu.
Jezioro Czad okresowo zmienia swoją powierzchnię. Jeziora okresowe występują w strefach zwrotnikowych i podzwrotnikowych a na obszarach pustynnych słone jeziora okresowe ( Wielki Szot, Asz -Szatt asz - Szarki ). Jest wiele obszarów bezodpływowych ( większa część Sahary, zachodnia część Kalahari, obszary w obrębie Wielkich Rowów Afrykańskich ).
Typowe są tzw. suche doliny zwane wadi, wypełniające się wodą podczas epizodycznych deszczów - głównie na Saharze.

typowe wadi na Saharze

Lodowce są charakterystyczne dla wierzchołków: Kilimandżaro, Kenii i Ruwenzori.

Inną charakterystyczną cechą kontynentu, na którą wpływ ma położenie po obu stronach równika jest wyraźny, symetryczny rozkład stref klimatycznych. I tak środkową część kontynentu obejmuje strefa klimatów równikowych ( od klimatu równikowego wilgotnego - opady całoroczne, po klimat podrównikowy suchy - krótka pora deszczowa i długa pora sucha ). Im dalej od równika na północ i na południe występuje strefa klimatów zwrotnikowych, charakteryzujących się malejącą roczną sumą opadów.

Świat roślinny: od północy w strefie śródziemnomorskiej - lasy zimozielone i zarośla typu makia. Im dalej na południe przechodzący w roślinność pustynną Sahary. Na południowych krańcach przechodzącą w półpustynną i sawannową ( trawiastą z parasolowatymi akacjami i baobabami ).
Po obu stronach równika różnorodne formacje roślinne : na obszarach suchych i gorących ( część Afryki Wschodniej i Sudan ) sawanna różnego typu. Na obszarach  o dużej wilgotności ( wybrzeże Zatoki Gwinejskiej i dorzecze Konga ) - wiecznie zielone lasy galeriowe i wilgotne, wiecznie zielone lasy równikowe. W dorzeczu Konga znajduje się drugi co do wielkości obszar porośnięty wiecznie zielonym lasem równikowym.  Dalej na południe lasy monsunowe, sawanny i półpustynie.

po lewej : zarośla Leucadendron argenteum Afryka Południowa, po prawej : kolczasty las na Madagaskarze

W Afryce Południowo-Zachodniej znów mamy do czynienia z pustynią - Kalahari.
Na południowych krańcach Afryki świat roślinny przypomina szatę śródziemnomorską z zimozielonymi lasami i zaroślami przypominającymi makię lecz utworzonymi z krzewów z rodziny srebnikowatych.
Z Afryki pochodzi wiele roślin użytkowych i ozdobnych m.in kawa, arbuz, proso afrykańskie ( Penisetum ), amarylis, gerber.

po lewej : delta Okawango, po prawej : sawanna w Afryce Wschodniej

Fauna Afryki to najbardziej urozmaicony świat kręgowców ze wszystkich kontynentów. Duża liczba endemicznych rodzin, których liczbą ustępuje tylko Ameryce Południowej.
Występuje tu 12 rodzin endemicznych ssaków m.in. żyrafy, hipopotamy, mrówniki czy mniej znane wodnice, złotokrety, ryjoskoczki. Na obszarze sawanny charakterystyczne są duże ssaki roślinożerne: słonie, nosorożce, bawoły, żyrafy, różne gatunki antylop, zebry, hipopotamy. Na tym obszarze występują najbardziej znane drapieżniki : lwy, lamparty, gepardy, hieny, likaony.
Bogaty jest świat naczelnych od małych galago poprzez małpy wąskonose ( pawiany, koczkodany, gerezy ) aż po człekokształtne ( goryle, szympansy ). Na Madagaskarze liczne lemury.

Bogata jest też ornitofauna z 7 rodzinami endemicznymi m.in. strusie, sekretarze, warugi, trzewikodzioby.

Bogaty jest też świat płazów i gadów ( żaby, rzekotki, kameleony, warany, krokodyle, węże - pytony, kobry, mamby ).

W wodach rzek i jezior występuje bogata ichtiofauna z endemicznym rodzajem - prapłetwiec czy rybami sezonowymi ( zagrzebki ). Jeziora Wielkiego Rowu Afrykańskiego ( Tanganika, Malawi ) zamieszkują setki endemicznych gatunków ryb pielęgnicowatych ( m.in Haplochromis, Tropheus, Lamprologus i inne).

Uznana za kolebkę ludzkości, gdyż w wąwozie Olduvai, w dolinie rzeki Omo i na pobrzeżach jeziora Turkana znaleziono najstarsze stanowiska archeologiczne sprzed 2 mln lat. Oprócz narzędzi kamiennych, kości spożytych zwierząt, znaleziono kości przedstawicieli rodzaju Australopithecus.
Znaleziono też kości późniejszego gatunku Homo habilis, który został uznany za rzeczywistego, najstarszego twórcę narzędzi ( tzw. kultura oldowańska ). Oba gatunki homonidów prawdopodobnie występowały na sawannie afrykańskiej w tym samym czasie.
Od około 1,6 mln lat datowane są znaleziska następnego gatunku, który opuścił Afrykę i rozproszył się po pozostałych kontynentach - Homo erectus.
Według archeologów to właśnie Homo erectus opanował ogień i wytwarzał zróżnicowane w formie i funkcji narzędzia.

rekonstrukcja Australopithecus afarensis

po lewej: rekonstrukcja Homo habilis, po prawej: rekonstrukcja Homo erectus

Ssaki Afryki - mało znane i zagrożone

Żołędnica marokańska, żołędnica Maghrebu ( Eliomys munbyanus ) gryzoń z rodziny popielicowatych ( pilchowatych ) ( Gliridae ).
Dawniej uznawana za podgatunek Eliomys quercinus . Najnowsze badania genetyczne i molekularne potwierdziły zróżnicowanie oraz istnienie tego gatunku.

Występuje w północnej Afryce, od Sahary Zachodniej do wschodniej Libii.

Zamieszkuje różnorodne środowiska od umiarkowanych lasów poprzez suche zarośla, śródziemnomorską roślinność krzewiastą typu makia, brzegów jezior po obszary skaliste i półpustynne. W górach dochodzi do wysokości 1000 m n.p.m. Spotkać ją można też na plantacjach i pastwiskach.

Aktywna w nocy, dzień przesypia w gniazdach. Prowadzi naziemny tryb życia.
Odżywia się zarówno pokarmem roślinnym jak i zwierzęcym.

W okresach nie sprzyjających zapada w sen.

Ciąża trwa 24-28 dni. Samica rodzi 2-8 młodych w miocie. Może mieć 2-3 mioty w sezonie. W wieku około  60 dni młode opuszczają gniazdo.

Opisane podgatunki :
- Eliomys munbyanus denticulatus - Libia
- Eliomys munbyanus lerotinus - Algieria
- Eliomys munbyanus munbyanus - Algieria, Tunezja, Maroko
- Eliomys munbyanus occidentalis - Rio de Oro ( Sahara Zachodnia )
- Eliomys munbyanus tunetae - Algieria , Tunezja, Libia

Żołędnica marokańska nie jest jeszcze bezpośrednio zagrożona wyginięciem. Chociaż coraz więcej czynników ma wpływ na liczebność i gęstość populacji.

Główne zagrożenia dla gatunku :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- utrata siedlisk
- wycinanie lasów i krzewów
- nadmierny wypas zwierząt domowych
- rozszerzanie terenów rolniczych

W warunkach wiwaryjnych - chów i hodowla jak wszystkich popielic.







Rybożer kongijski, żeneta wodna ( Osbornictis piscivora ) drapieżnik z rodziny łaszowatych. Obecnie stosowana nazwa to Genetta piscivora . Jest to jeden z najrzadszych ssaków mięsożernych w Afryce.
Endemit dla Demokratycznej Republiki Konga.


Występuje w północno-wschodniej części Demokratycznej Republiki Konga ( Afryka ).

Zamieszkuje lasy deszczowe.

szkic - rybożer kongijski ( Osbornictis piscivora )

Znany jedynie z około 30 okazów muzealnych.
Biologia i sposób życia słabo poznane.
Odżywia się rybami, chociaż nie jest dobrym pływakiem ? Ryby łowi naciskając łapami powierzchnię wody lub używając wibrysów jako wabika ?

Osbornictis piscivora podczas połowu ryb

Prowadzi skryty tryb życia.

Jest ssakiem bardzo rzadkim i niewiele wiadomo na temat zachowania w środowisku naturalnym.

Nie opisano żadnych podgatunków.

Główne zagrożenia dla gatunku :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- utrata siedlisk

- wycinanie lasów

- zatrucie chemiczne rzek ( szczególnie rzeki Kongo i jej dopływów wynikające z poszukiwań złóż metali )

- polowanie dla mięsa ( pigmeje Bambuti )

Objęty całkowitą ochroną przez rząd kongijski na obszarze Okapi Rezerwat Fauny.

 rybożer kongijski ( Osbornictis piscivora )

Gatunek jest priorytetowy pod względem prac badawczych w celu ustalenia biologii, zasięgu oraz liczebności populacji.

W niewoli - brak danych.

Rhynchocyon chrysopygus - owadożerny ssak z rodziny Macroscelididae, z rzędu Macroscelidea.

Występuje we wschodniej Afryce ( Kenia - wybrzeże od Mombasy do granicy z Somali ).

Zamieszkuje gęste, wilgotne i tworzące ściółkę nadmorskie lasy oraz liściaste i gęste zarośla.

portret - Rhynchocyon chrysopygus

Żyje w monogamicznych parach. Pary bronią swojego rewiru przed innymi osobnikami swojego gatunku.

Aktywny głównie w dzień, noc przesypia w gnieździe zbudowanym ze ściółki na dnie lasu. Na swoim terytorium para buduje sześć gniazd w różnych miejscach, aby zmylić drapieżniki. Nigdy nie korzysta z tego samego gniazda następnej nocy. Czas poświęcony poszukiwaniu pożywienia i odpoczynku spędza samotnie.

Żywi się głównie owadami i ich larwami, stawonogami, pająkami i innymi bezkręgowcami. W celu zdobycia pokarmu przeszukuje ściółkę leśną za pomocą elastycznego nosa.

Rhynchocyon chrysopygus w całej okazałości

Sezon rozrodczy trwa cały rok. Samica rodzi 1 młode po ciąży trwającej około 42 dni.

Okres laktacji trwa około 2 tygodni. Po tym czasie młode opuszcza gniazdo i towarzyszy matce w żerowaniu. Samiec nie uczestniczy w odchowaniu potomstwa. Młode już po 5 dniach jest zdolne do opuszczenia gniazda.

W razie niebezpieczeństwa może uciekać z prędkością do 25 km/h. Dostrzegając drapieżnika, szczególnie węża głośno dmucha przez nos i bije ogonem, potem dopiero rzuca się do ucieczki.

Nie opisano żadnych podgatunków.

W nie których starszych opracowaniach opisywany jako podgatunek Rhynchocyon cirnei.

Objęty ochroną gatunkową w Kenii. Jego populacja jest uważana za stosunkowo stabilną lecz wrażliwą na wszelkie zmiany środowiskowe. Występuje głównie w lasach Arabuko - Sokoke .

Główne zagrożenia dla gatunku :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- utrata siedlisk

- rozwój rolnictwa

- wycinanie lasów

- nadmierny zbiór roślin drzewiastych na opał

- kłusownictwo dla mięsa

- nielegalny handel dzikimi zwierzętami

uciekający Rhynchocyon chrysopygus

W warunkach wiwaryjnych - brak danych.

Sorkonos plamisty ( Rhynchocyon cirnei ) owadożerny ssak z rodziny ryjoskoczkowatych  ( Macroscelididae ), z rzędu ryjkonosów ( Macroscelidea ).


Występuje w środkowej i wschodniej Afryce ( Republika Środkowej Afryki, Demokratyczna Republika Konga, Zair, Tanzania, Uganda, Malawi, Zambia, Mozambik ).

Zamieszkuje lasy górskie i nizinne, nadbrzeżne lasy i zarośla ( wszędzie tam, gdzie podłoże jest pokryte gęstą ściółką ).

sorkonos plamisty ( Rhynchocyon cirnei )

Aktywny głównie w dzień, noc przesypia w jednym z sześciu gniazd, zbudowanych ze ściółki na dnie lasu.
Żyje w monogamicznych parach, które wspólnie bronią swojego terytorium przed innymi osobnikami swojego gatunku. Terytorium obejmuje 1-1,4 ha lasu. Po za wspólną obroną rewiru, prowadzi samotniczy tryb życia.
W razie niebezpieczeństwa może uciekać z prędkością do 25 km/h, dostrzegając napastnika, głównie węża głośno dmucha przez nos i bije ogonem, dopiero wtedy rzucając się do ucieczki.
Poszukując pokarmu przeszukuje elastycznym nosem ściółkę leśną. Żywi się owadami i innymi bezkręgowcami.
Sezon rozrodczy trwa cały rok. Może być dwa mioty w roku. Samica po ciąży trwającej około 42-45 dni rodzi 1 młode bardzo rzadko 2. Młode już po 5 dniach jest zdolne do opuszczenia gniazda. Okres laktacji trwa około 2 tygodni i młode zaczyna towarzyszyć matce w żerowaniu. Samiec nie uczestniczy w odchowie potomstwa.

Opisane podgatunki :
- Rhynchocyon cirnei cirnei - na północ od Zambezi ( Mozambik ) - zagrożony
- Rhynchocyon cirnei claudi - dorzecze rzeki Uele ( Demokratyczna Republika Konga )
- Rhynchocyon cirnei hendersoni - las po wschodniej stronie płaskowyżu Nyika ( Malawi ), na zachód od jeziora Naivasha ( Kenia ) -stanowisko niepewne  - krytycznie zagrożony
- Rhynchocyon cirnei macrurus - przybrzeżne lasy w Tanzanii i w północnym Mozambiku - krytycznie zagrożony
- Rhynchocyon cirnei nidicauudatus - las Ituri ( Demokratyczna Republika Konga ) - zagrożony
- Rhynchocyon cirnei reichardi - wokół jeziora Niasa, północny kraniec jeziora Tanganika, na zachód od jeziora Mweru, południowo-wschodnie Malawi i Zambia
- Rhynchocyon cirnei shirensis - Shire Valley w południowej części Malawi - zagrożony
- Rhynchocyon cirnei stuhlmanni - może stanowić odrębny gatunek - Demokratyczna Republika Konga, Zair pomiędzy rzekami Kongo i Ubangi, Republika Środkowej Afryki między rzekami MBaiki i Bangui, Uganda - zagrożony
- Rhynchocyon cirnei swynnertoni - Tanzania

Sorkonos plamisty jest chroniony na terenie parków i rezerwatów. Nie ma żadnych konkretnych inicjatyw skierowanych w celu ochrony tego gatunku. Wysiłki podjęte na rzecz ochrony ssaków naczelnych i dujkierów w siedliskach leśnych pośrednio przynoszą korzyści Rhynchocyon cirnei.

Główne zagrożenia :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- utrata siedlisk
- wycinanie lasów
- rozwój rolnictwa
- nadmierny zbiór roślin drzewiastych na opał
- niska rozrodczość i izolowane populacje
- kłusownictwo dla mięsa
- nielegalny handel dzikimi zwierzętami

W warunkach wiwaryjnych - brak danych.







Rhynchocyon petersi - ssak z rodziny ryjoskoczkowatych ( Macroscelididae ), rzędu ryjkonosów ( Macroselidea ) .


Występuje w Afryce Wschodniej, wschodnia Tanzania, południowo-wschodnia Kenia oraz wyspy Mafia i Zanzibar.

Zamieszkuje wilgotne lasy liściaste, jak również obszary rolnicze. Wykorzystuje nieużytki porośnięte obficie drzewami, tworzącymi ściółkę z liści na ziemi.

Rhynchocyon petersi w warunkach wiwaryjnych

Aktywny głównie w ciągu dnia. Żyje w monogamicznych parach, która broni swojego terytorium przed innymi osobnikami swojego gatunku. Rewir obejmuje 1-1,7 ha lasu. Para buduje 10 gniazd ze ściółki jako schronienie, po mimo tego rzadko spędza czas razem. W razie niebezpieczeństwa może uciekać z prędkością do 25km/h .

Rhynchocyon petersi

Pokarm poszukuje przeszukując elastycznym nosem ściółkę leśną. Żywi się bezkręgowcami znalezionymi w podłożu.
Sezon rozrodczy traw cały rok. Samica po ciąży trwającej około 42 dni, rodzi 1 młode. Młode już po 5 dniach jest zdolne do opuszczenia gniazda. Laktacja twa 12-14 dni, po tym okresie potomek zaczyna towarzyszyć matce w zdobywaniu pokarmu. Samiec nie odgrywa żadnej roli w wychowie potomstwa.

 Rhynchocyon petersi w warunkach wiwaryjnych

Rhynchocyon petersi

Opisane podgatunki :
- Rhynchocyon petersi adersi - Zanzibar, Mafia - zagrożony
- Rhynchocyon petersi melanurus - opisany też jako Rhynchocyon cirnei macrurus, z którym jest powiązany - Uluguru ( Tanzania ) - krytycznie zagrożony
- Rhynchocyon petersi petersi - Zanzibar, Kenia
- Rhynchocyon petersi usambarae - Usambara, terytorium Tanganika ( Tanzania )

Rhynchocyon petersi jest chroniony na terenie parków i w rezerwatach. Nie ma żadnych konkretnych inicjatyw w celu ochrony tego gatunku. Oprócz wyznaczenia małych obszarów leśnych objętych ochroną
w Kenii i Tanzanii, jako rezerwy siedliskowej.

Zagrożenia jak u innych gatunków sorkonosów.

Objęty programem hodowlanym prowadzonym przez amerykańskie ogrody zoologiczne.
Program ma na celu zachowanie rezerwy gatunkowej i powtórnego wprowadzenia do środowiska w przyszłości.







Rhynchocyon udzungwensis - ssak z rodziny ryjoskoczków ( Macroscelididae ), z rzędu ryjkonosów ( Macroscelidea ).


Występuje w Afryce, w górach Udzungwa, w południowo-środkowej Tanzanii. Ograniczony do 2 lasów Luhomero Ndundulu i Mwanihana.

Zamieszkuje wilgotne górskie lasy i bambusowe zarośla od 1000 m n.p.m. do 2300 m n.p.m..

Odkryty w 2005 roku, za pomocą kamery-pułapki.
W roku 2006 grupa badaczy amerykańsko-włoskich potwierdziła istnienie nowego gatunku w rodzaju Rhynchocyon, opisując schwytane osobniki. Od miejsca odkrycia został nazwany udzungwensis.

Rhynchocyon udzungwensis

Aktywny głównie w dzień. Buduje gniazda u podstawy drzew. Są to jamy wykopane w ziemi i wyłożone liśćmi. Jak wszystkie sorkonosy żyje w monogamicznych parach, broniących wspólnie swojego terytorium przed osobnikami swojego gatunku. Mimo tego rzadko spędza czas razem. W razie niebezpieczeństwa może uciekać z prędkością do 25 km/h .
Pokarm wyszukuje elastycznym nosem przeszukując ściółkę leśną. Żywi się owadami i innymi bezkręgowcami.
Sezon rozrodczy trwa cały rok. Samica po ciąży trwającej 43-45 dni rodzi 1 młode, bardzo rzadko2. Młode po 5 dniach są już zdolne do opuszczenia gniazda. Laktacja trwa około 2 tygodni i młody zaczyna żerować wspólnie z matką. Samiec nie odgrywa żadnej roli w odchowie młodych. Może być 2 mioty w sezonie?

Rhynchocyon udzungwensis

Nie opisano żadnych podgatunków.

Chroniony na obszarze Udzungwa Park Narodowy oraz na zachodnim Kilombero skrawku Forest Reserve. Udzungwa Park Narodowy korzysta z planu zarządzania, edukacji oraz działań zewnętrznych.

Główne zagrożenia takie same jak u innych sorkonosów. 
Najbardziej znaczące zagrożenie dla tego gatunku to utrata siedlisk na skutek pożarów lasów, zarówno tych wywołanych przez suszę jak i spowodowanych umyślnie przez ludzi.

W warunkach wiwaryjnych - brak danych.

4 Październik - ŚWIATOWY DZIEŃ ZWIERZĄT

Jak co roku w październiku odbywa się Światowy Dzień Zwierząt !

ZAPROSZENIE NA WROCŁAWSKI  RYNEK