Karczowniki ( Arvicola ) - gryzonie z podrodziny Arvicolinae. Przegląd gatunków.

Karczownik południowy ( Arvicola sapidus ) /Miller 1908/ - gryzoń z podrzędu myszokształtnych ( Myomorpha ), z nadrodziny Muroidea, z rodziny chomikowatych ( Cricetidae ), z podrodziny nornikowatych ( Arvicolinae ). Synonim Arvicola terrestris sapidus - Arvicola musiniani.

Występuje w zachodniej Europie ( Portugalia, Hiszpania, południowa Francja ).

Zamieszkuje w pobliżu wody, preferuje małe jeziora ( poniżej 8 ha ), stawy, wolno płynące rzeki i strumienie, bagna i mokradła czasami rowy melioracyjne od poziomu morza do 2300 m n.p.m.

karczownik południowy ( Arvicola sapidus )

Aktywny głównie za dnia, w ciągu całego roku. Szczyt aktywności późnym rankiem i wczesnym popołudniem. W okresach trudnych warunków pogodowych rzadko opuszcza schronienie.
Żyje w niewielkich grupach rodzinnych do 5 osobników. Jest terytorialny, każda grupa ma swój rewir. Rewiry poszczególnych grup zachodzą na siebie lub sąsiadują ze sobą.  
Brak widocznego dymorfizmy płciowego.
Kopie nory w wysokim brzegu, skarpie lub wśród roślinności nadwodnej. Nora posiada dwa wejścia : jedno poniżej lustra wody, drugie powyżej linii lokalnych powodzi. Nora oprócz dwóch wejść posiada komorę gniazdową lub sypialną. Buduje rodzaj gniazda z roślinności wodnej i nadwodnej, które umieszcza w komorze.
Jest dobrym pływakiem i nurkiem. W poszukiwaniu pokarmu stara się nie oddalać daleko od wody.
Brak informacji o sposobie komunikacji u tego gatunku ale prawdopodobnie dotyk, sygnały chemiczne, sygnały wizualne i wokaliza są brane pod uwagę.
Odżywia sie głównie pokarmem roślinnym ( trawy, zioła, bulwy, kłącza, korzonki, cebule, rośliny wodne ) ale pokarmem zwierzęcym też nie gardzi ( owady wodne i ich larwy, ryby, kijanki czy krewetki słodkowodne ).
Sezon rozrodczy od marca do października. System krycia monogamiczny ale nie wykluczona poligamia.
Ciąża trwa około 21 dni. Samica rodzi 2 - 8 młodych ( średnio 3 - 6 ) w miocie. 3 - 4 mioty w sezonie.
Młode rodzą się gołe i bezradne. Po około 3 dniach otwierają oczy i uszy a po 9 już porośniete sierścią.  Odstawienie następuje po około 14 - 18 dniach od narodzin.
Rozproszenie następuje po około 30 dniach. Samce wyruszają na poszukiwanie nowych rewirów a samice pozostają w pobliżu grupy rodzinnej.
Samiec nie uczestniczy w odchowie młodych.
Dojrzałość płciową uzyskuje w wieku 5 - 6 tygodni ale jedynie samice z pierwszych miotów rozmnażają się w tym samym roku. 
Żyje około 2 - 4 lat.

Arvicola sapidus sapidus

Opisane podgatunki :
- Arvicola sapidus sapidus /Miller 1908/ - Portugalia, Hiszpania, południowa Francja 
- Arvicola sapidus tenebricus /Miller 1908/ - Hiszpania ( Pireneje ), południowo-zachodnia Francja ( Basses-Pyrenees )

Arvicola sapidus sapidus - żerujący na jeżynach

Gatunek uznawany za zagrożony ze względu na znaczny spadek w tradycyjnym zakresie we Francji, Hiszpanii i Portugalii, trwającej modyfikacji siedlisk oraz konkurencji ze strony gatunków inwazyjnych. Podeirzewa się również, że znaczne tempo spadku populacji związane jest z geograficznym rozproszeniem i izolowaniem subpopulacji.
Główne zagrożenie stanowi :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- utrata i fragmentacja siedlisk ( osuszenia, pogłębianie, budowa kanałów i nabrzeży, śluz i innych budowli wodnych )

- intensywne rolnictwo 

- używanie trucizn przeciw gryzoniom ( Bromadiol i Chlorophacinon )

- konkurencja gatunków inwazyjnych nutrii ( Myocastor coypus ) i piżmaka amerykańskiego ( Ondatra zibethicus ) w zakresie pokarmowym i siedlisk

- drapieżnictwo norki amerykańskiej ( Neovison vison ), szczurów : śniadego ( Rattus rattus ) i wędrownego ( Rattus norwegicus ) oraz kotów i psów domowych 

- drastyczne zmiany poziomu wody spowodowane przez susze lub tamy 

FRANCJA - Brak dokładnego określenia pełnego zakresu dystrybucji gatunku co wiąże się z niemożliwością określenia pełnego spadku populacji.

Słabo udokumentowane informacje o populacji np. Atlas Ssaków Francji ( 1984 Societe Francaise de i Etude et Protection des Mammferes - SFEPM ) w wydawnictwie tym nie wymieniono żadnych zagrożeń i zgłoszono ogólnokrajową dystrybucję gatunku z wyjątkiem północnej Korsyki, północno-wschodniej części kraju i Alp. O gatunku nie wspomniano w opublikowanym przez francuskie Ministerstwo Środowiska ( 1996 ) programie działań dla dzikiej fauny i flory. Mimo tego w ciągu ostatnich 10 lat nie zwraca się uwagi na gatunek, po mimo jego zniknięcia z wielu obszarów. Jest to powód do niepokoju dla gatunku z wysokim potencjałem rozrodczym. Wydaje się, że gatunek jest jeszcze dość powszechny w trzech regionach : Charente-Marotime, Brittany i południowo-zachodnia część francuskich Pirenejów gdzie dystrybucja jest nierówna. W departamentach Drome, Var, Alpes-Maritimes, Hautes-Alpes, Alpes-de-Haute-Provence, Loire, Rhone i Ain gatunek stał się rzadki z maksymalną lokalizacją 10 miejsc na departament. W Ain 1 miejsce, w Rhone 2 a w Hautes-Alpes 6 lub 7 .

HISZPANIA - Wcześniej mało znany i słabo badany ale prawdopodobnie populacje poniosły drastyczne spadki w ciągu ostatnich lat. Naukowcy są zgodni, że gatunek ma podobne zagrożenia jak i w innych krajach ( M.Delibes i wsp. 2007 ). Nie jest klasyfikowany jako zagrożony w żadnej części jego zasięgu w kraju. Jego dystrybucja jest ograniczona do północnej i wschodniej części kraju. Wyginął zupełnie z części środkowej.

PORTUGALIA - Najmniej udokumentowana dystrybucja gatunku. Badania 
przeprowadzone w kilku miejscach jednoznacznie prowadzą do wniosku, że gatunek jest rzadki i zagrożony. Tworzy ograniczone izolowane populacje i subpopulacje w kilku częściach kraju i tylko w nienaruszonych siedliskach.

Rejestrowany z niektórych obszarów chronionych w swoim zasięgu. Gatunek obecnie nie jest chroniony prawodastwem UE ( Cabral i wsp. 2005 ) ani prawem krajowym w żadnym kraju w którym występuje.

Powinien zostać objęty Programem Ochronnym obejmującym następujące działania :

• zakaz stosowania trucizn przeciwko gryzoniom w siedliskach występowania gatunku
• zakaz hodowli, importu i transportu gatunków inwazyjnych ( nutrii, piżmaka i norki amerykańskiej ) i ich uwalniania
• walka z gatunkami inwazyjnymi za pomocą pułapek klatkowych
• prace w zakresie ochrony prawnej gatunku zgodnie z Załącznikiem I lu II Dyrektywy Siedliskowej UE i Konwencji Berneńskiej
• kampanie informacyjne skierowane do zainteresowanych grup ( lokalni urzędnicy, inżynierowie gospodarki śródlądowej, organy zarządzające drogami wodnymi )
• zmiany w zarządzaniu dróg wodnych ( zakaz pogłębiania i niszczenia roślinności brzegowej )
• ograniczanie zanieczyszczania wód
• współpraca trzech krajów w ochronie gatunku oraz koordynacja badań w obszarach przygranicznych gdzie gatunek może występować
• stały program badawczy w celu dokładnej mapy siedlisk oraz monitoring istniejących populacji
• program hodowli w niewoli i ewentualne wprowadzenie gatunku w odpowiednio chronionym siedlisku

Arvicola sapidus sapidus 

W niewoli - brak danych.

Karczownik górski ( Arvicola scherman ) /Shaw 1801/ gryzoń z podrzędu myszokształtnych ( Myomorpha ), z nadrodziny Muroidea, z rodziny chomikowatych ( Cricetidae ), z podrodziny nornikowatych ( Arvicolinae ). Synonim Arvicola terrestris scherman - Mus scherman - Arvicola scherman scherman.

Występuje w Europie ( wschodnia i środkowo-południowa Francja, północne Włochy, północna Hiszpania, południowa Holandia, Niemcy, Belgia, Luksemburg, Dania, Austria, Węgry, Czechy, Słowacja, Ukraina, południow-wschodnia Polska, Szwajcaria, Słowenia, Chorwacja, Serbia, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra, Macedonia, środkowa Rumunia ).

Zamieszkuje lasy i ich obrzeża, zarośla i zakrzewienia, doliny rzeczne, siedliska antropogeniczne ( pola, łąki, pastwiska, nieużytki ) na terenach wyżynnych i górskich do wysokości 2400 m n.p.m.

karczownik górski ( Arvicola scherman )

Aktywny przez całą dobę, w ciągu całego roku. Szczyt aktywności wczesnym rankiem i późnym popołudniem oraz po zmroku.
Żyje samotnie lub w niewielkich grupach rodzinnych ( do 5 - 6 osobników ).
Jest mniejszy od karczownika ( Arvicola amphibius ) i ma bardziej niż on miękkie futerko.
Niewielki dymorfizm płciowy : samiec nieco większy niż samica.
Jest bardziej gatunkiem ziemnym niż ziemnowodnym. Chociaż dobrze pływa, jednak obywa się bez wody. 
Prawdopodobnie jest terytorialny ale zakresy rewirów nie są znane.
Nory kopie wśród korzeni drzew, pod skałami, wśród krzewów i pod krzakami czy w wysokiej trawie ale również w brzegach strumieni i potoków. Nora posiada 2 - 3 wejścia  i jest zakończona komorą. Nora to system tuneli i korytarzy głębszych niż 1 metr. W komorze buduje gniazdo z pociętych roślin.
Prawdopodobnie wykorzystuje systemy szlaków komunikacyjnych prowadzących do miejsc żerowania.
Do komunikacji używa dotyku ( relacje między samicą a potomstwem czy samcem a samicą ), węchu, sygnałów chemicznych ( oznakowanie szlaków komunikacyjnych, nor i itp. ), wokalizy ( zagrożenie i atak drapieżnika ) a także wzroku.
Odżywia się głównie pokarmem roślinnym ( kłącza, bulwy, cebule, korzenie, trawy i rośliny zielne, nasiona, pąki, kora drzew ). Nie wykluczone, że zjada również różnego rodzaju bezkręgowce czy drobne kręgowce ( noworodki mysie, jaja i pisklęta ptaków, płazy ).
Sezon rozrodczy od wczesnej wiosny do poźnej jesieni.
System krycia poligamiczny ale nie jest wykluczona monogamia.
W sezonie może być nawet 6 miotów. Okres ciąży to około 21 - 25 dni.
Samica rodzi 2 - 8 młodych ( średnio 4 ) w miocie. Młode rodzą się gołe, ślepe, głuche i bezradne. Po około 10 dniach od narodzin są porośnięte sierścią i mają otwarte oczy i uszy.
Odstawienie następuje po około 14 - 21 dniach od narodzin.
W wieku okło miesiąca następuje rozproszenie się młodych.
Dojrzałość płciową osiaga : samica w wieku około 35 - 40 dni a samiec po około 60 dniach.
Występuje prawdopodobnie kanibalizm zarówno wśród samic jak i samców.
Samiec nie uczestniczy w odchowie młodych.
Co 5 - 8 lat występuje zwiększony cykliczny przyrost demograficzny.
Dożywa do 2 - 4 lat.

       Arvicola scherman monticola 

Opisane podgatunki :

- Arvicola scherman albus ( Bechstein 1801 ) - Niemcy ( Turyngia ) - synonim Arvicola terrestris albus - Mus amphibius albus - traktowany jako synonim Arvicola terrestris scherman

- Arvicola scherman argentoratensis /Desmarest 1822/ - Francja ( Starasbourg ) - synonim Arvicola terrestris argentoratensis - Arvicola argentoratensis - traktowany jako synonim  Arvicola terrestris scherman

- Arvicola scherman cantabriae /Ventura & Gosalbez 1989/ - Hiszpania ( Cantabria ) - synonim Arvicola terrestris cantabriae - zawarty w grupie scherman

- Arvicola scherman canus ( Bechstein 1801 ) - Niemcy ( Turyngia ) - synonim Arvicola terrestris canus - Mus amphibius canus - traktowany jako synonim Arvicola terrestris scherman

- Arvicola scherman castaneus /de Selys-Longchamps 1845/ - Szwajcaria ( Lozanna ) - synonim Arvicola terrestris castaneus - Arvicola terrestris var. castaneus - traktowany jako synonim Arvicola terrestris exitus lub Arvicola terrestris scherman

- Arvicola scherman exitus /Miller 1910/ - Szwajcaria ( północne Alpy ) - synonim Arvicola terrestris exitus - zawarty w grupie scherman

- Arvicola scherman gutsulius /Zagorodnyuk 2000/ - Ukraina ( wschodnie Karpaty ) - synonim Arvicola terrestris gutsulius - Arvicola gutsulius - zawarty w grupie scherman

- Arvicola scherman minor /Leske 1779/ - Niemcy - synonim Arvicola terrestris minor - Spalax minor - traktowany jako synonim Arvicola terrestris scherman

- Arvicola scherman monticola /de Selys-Longchamps 1838/ - Francja i Hiszpania ( Pireneje ) - synonim Arvicola terrestris monticola - Arvicola monticola - zawarty w grupie scherman

- Arvicola scherman niger /de Selys-Longchamps 1845/ - Szwajcaria ( Lozanna ) - synonim Arvicola terrestris niger - Arvicola terrestris var. niger - traktowany jako synonim Arvicola terrestris exitus lub Arvicola terrestris scherman

- Arvicola scherman scherman /Shaw 1801/ - Europa Południowa 

- Arvicola scherman schermaus /Herman 1804/ - wschodnia Francja ( Bas Rhin ) - synonim Arvicola terrestris schermaus - Mus schermaus - zawarty w grupie scherman

karczownik górski ( Arvicola scherman )

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na dość powszechne występowanie i szeroki zakres dystrybucji.

Dawniej zawarty w Arvicola amphibius ( Arvicola terrestris ).

Uznany za samodzielny gatunek na podstawie mitochondrialnej filogenezy ( Pantelejew 2001, Wilson & Reeder 2005 ). Badania potwierdzające samodzielność tego gatunku są nadal prowadzone ( IUCN ).

Uważany za szkodnika upraw rolnych i tępiony (np. Słowenia jako szkodnik w sadach ).

Nie jest objęty żadnymi działaniami ochronnymi.

Rejestrowany z wielu obszarów chronionych w swoim zakresie.

W niewoli - brak danych.

karczownik ( Arvicola terrestris lub amphibius )


karczownik ( Arvicola amphibius ) ( Linnaeus 1758 ) patrz :
http://beszamelispolkabezograniczen.blogspot.com/2012/05/subiektywny-przeglad-ssakow-europy.html

Opracowano na podstawie :

animaldiversity, arkive, iucn, planet-mammiferes, waza, wikipedia, wwf i wiedzy własnej.

Ryciny i zdjęcia zamieszczono w celach dydaktycznych, informacyjnych i szkoleniowych.